પ્રક્રિયાની આણ્વીકતા એટલે શું ? તેમના પ્રકાર ઉદાહરણથી સ્પષ્ટ કરો.
પ્રાથમિક પ્રક્રિયામાં ભાગ લેતા સ્પિસીઝ (અણુ, પરમાણુ અથવા આયન)ની જે સંખ્યા એક જ સાથે અથડાઈ (સંઘાત પામી)ને રાસાયણિક પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવા સાથે, સંકળાયેલા હોય છે તે સંખ્યાને તે પ્રક્રિયાની આણ્વીકતા કહે છે. એક આણવીય, દ્વિ-આણવીય અને ત્રિ-આણવીય પ્રક્રિયા હોઈ શકે છે.
$(a)$ એક આણ્વીય પ્રક્રિયા : જે પ્રક્રિયામાં પ્રક્રિયા કરતી સ્પિસીઝ એક હોય તેવી પ્રક્રિયાને એક આણવીય પ્રક્રિયા કહે છે. દા.ત., એમોનિયમ નાઈટ્રાઈટ $\left( NH _{4} NO _{2}\right)$ નું વિઘટન એક આણ્વીય પ્રક્રિયા છે.
$NH _{4} NO _{2( s )} \rightarrow N _{2( g )}+2 H _{2} O _{( g )}$
$(b)$ દ્રિ-આણ્વીય પ્રક્રિયા : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં બે સ્પિસીઝ એક સાથે સંઘાતમાં સમાવિષ્ટ હોય તેને દ્વિઆણવીય પ્રક્રિયા કહે છે.
દા.ત., હાઈડ્રોજન આયોડાઈડ $(HI)$નું વિઘટન તે દ્વિ-આણ્વીય પ્રક્રિયા છે. $2 HI \rightarrow H _{2}+ I _{2}$
$(c)$ ત્રિ-આણ્વીય પ્રક્રિયા : જે રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં ત્રણ સ્પિસીઝ એક સાથે સંઘાતમાં સમાવિષ્ટ હોય તે પ્રક્રિયાને ત્રિઆણ્વીય પ્રક્રિયા કહે છે. દા.ત., NOમાંથી $NO _{2}$ બનતી પ્રક્રિયા ત્રિ-આણ્વીય છે.
$2 NO + O _{2} \rightarrow 2 NO _{2}$
ત્રણ આણ્વીયતા ધરાવતી પ્રક્રિયાઓ ઘણી ઓછી છે અને આ પ્રક્રિયાઓ ઘણી જ ધીમી હોય છે.
$(d)$ બહુઆણ્વીય પ્રક્રિયાઓ : ત્રણ કરતાં વધારે અણુઓ એક જ સાથે સંઘાત પામે અને પ્રક્રિયા પામે તેવી સંભાવ્યતા (સંભાવના) ઘણી જ ઓછી છે. વળી આવી પ્રક્રિયા થાય તો પણ અતિ ધીમી હોય.
જો પ્રક્રિયકની પ્રારંભિક સાંદ્રતા બમણી કરતા અર્ધઆયુષ્ય અડધું થશે તો પ્રક્રિયાનો ક્રમ શું થશે?
પ્રકિયા $2X + Y \to X_2Y$ નીચેની ક્રિયાવિધિને અનુસરે છે.
$2X \rightleftharpoons {X_2}$
${X_2} + Y \to {X_2}Y\,\left( {slow} \right)$
તો પ્રક્રિયાકમ જણાવો.
$A + B \rightarrow$ નીપજો. આ પ્રક્રિયા અવલોકન મળેલ છે કે :
$(i)\,\,$ફક્ત $A$ ની શરૂઆતની સાંદ્રતા બમણી કરતા પ્રક્રિયાનો દર બમણો થાય છે.
$(ii)\,\,$$A$ અને $B$ બંનેની શરૂઆતની સાંદ્રતા બમણી કરતા પ્રક્રિયાના દરમાં $8$ ના ગુણાંકમાં ફેરફાર થાય છે.
આ પ્રક્રિયાનો દર નીચે પ્રમાણે છે.
પ્રક્રિયાનો દર અચળાંક $x\,sec^{-1}$ હોય, તો જો $A$ ની પ્રારંભિક સાંદ્રતા ત્રણ ગણી થાય તો દરનાં કેટલા અવયવ વધે છે?
નીચેનો પ્રક્રિયા $A+ B\to C$ માટે બતાવેલ ડેટાને અનુરૂપ વેગ નિયમ પસંદ કરો
Expt. No. | $(A)$ | $(B)$ | પ્રારંભિક દર |
$1$ | $0.012$ | $0.035$ | $0.10$ |
$2$ | $0.024$ | $0.070$ | $0.80$ |
$3$ |
$0.024$ |
$0.035$ | $0.10$ |
$4$ | $0.012$ | $0.070$ | $0.80$ |