સંક્રાંતિ ધાતુઓના ઉદ્દીપકીય ગુણધર્મ વિશે લખો.
સંક્રાંતિ ધાતુઓ તથા તેમનાં સંયોજનો પ્રક્રિયાનું ઉદ્દીપન કરવાનો લાક્ષણિા ગુણ દર્શાવે છે. તેઓ ઉદ્દીપકીય સક્રિયતા ધરાવે છે કે, કારણ કે તેઓમાં $d$ - ઈલેક્ટ્રોન હાજર હોવાથી તેઓ બહુ ઑક્સિડેશન અવસ્થાઓને અનુસરવાની અને સંકીર્ણો રચવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.
ઉદાહરણો : $(i)$ વેનેડિયમ$(V)$ ઓક્સાઈડ $\left( V _{2} O _{5}\right)$ - સંપર્ક પ્રક્રમ (વિધી)માં, $(ii)$ સુક્ષ્મવિભાજીત આયર્ન$(Fe)$ - હેબર પ્રક્રમમાં, $(iii)$ સુક્ષ્મ વિભાજીત નિકલ$(Ni)$ - ઉદ્દીપકીય હાઈડ્રોજનીકરણમાં વગેરે.
$(i)$ ઉદીપન થવાની સમજૂતી : ઉદ્દીપકના ઘન પૃષ્ઠ ઉપર પ્રક્રિયકોના અણુઓ અને ઉદ્દીપકના પૃષ્ઠના પરમાણુઓ વચ્ચે બંધ બનેલા હોય છે. આ બંધ નિર્માણમાં પ્રથમ સંક્રાંતિ શ્રેણીની ધાતુઓના $3 d$ અને $4 s$ ના ઈલેક્ટ્રૉનને બંધન માટે ઉપયોગમાં લે છે. આ પ્રમાણે બંધ રચવાના પરિણામે ઉદ્દીપકના પૃષ્ઠ ઉપર પ્રક્રિયકોની સાંદ્રતામાં વધારો થાય છે તથા પ્રક્રિયકોના અણુમાંના બંધો નિર્બળ બની સક્રિયકરણ ઊર્જા ઘટે છે.
$(ii)$ ઓક્સિડેશન અવસ્થામાં ફેરફાર : ઓક્સિડેશન અવસ્થામાં ફેરફાર થવાના કારણે પણ સંક્રાંતિ ધાતુઓ ઉદ્દીપક તરીકે વધારે અસરકારક બને છે.
ઉદાહરણ : આયર્ન(III) $\left( Fe ^{3+}\right)$, આયોડાઈડ $(I)$ અને પરસલ્ફેટ( $\left.S _{2} O _{8}^{2-}\right)$ આયનો વચ્ચેની પ્રક્રિયાને ઉદ્દીપિત કરે છે.
$(i)$ $\quad 2 I ^{-}+ S _{2} O _{8}^{2-} \underset{2Fe^{+3}}{\longrightarrow} I _{2}+2 SO _{4}^{2-}$
$(ii)$ $2 Fe ^{2+}+ S _{2} O _{8}^{2-} \rightarrow 2 Fe ^{3+}+2 SO _{4}^{2-}$
સંક્રાંતિ ધાતુના ક્ષારના જલીય દ્રાવણ ગુલાબીથી વાદળી રંગમાં રંગ બદલાય છે, જ્યારે તેમાં સાંદ્ર હાઇડ્રોક્લોરિક એસિડ ઉમેરવામાં આવે છે. રંગમાં ફેરફાર થવાના કારણે ક્યા છે?
$TiF_6^{2-}$ , $CoF_6^{3-}$ , $Cu_2Cl_2$ અને $NiCl_4^{2-}$ની વચ્ચે રંગવિહીન સંયોજન/આયન ક્યા છે?
નીચેનામાંથી કયો ધાતુ આયન પ્રતિચુંબકીય છે?
દાંતના પોલાણમાં પૂરવા નીચેની કઇ મિશ્રધાતુનો ઉપયોગ થાય છે
નીચેનો કયો ગ્રાફ આણ્વિય ક્રમાંક $(Z)$ અને $d-$સમૂહ તત્વોના ચુંબકીય ચાકમાત્રા વચ્ચે યોગ્ય રજૂઆત છે?
[બાહ્ય ઇલેક્ટ્રોનિક રચના: $(n -1)d^x\, ns^{1\, or \,2}$]