પ્રભાવિતાની સંકલ્પનાનું સ્પષ્ટીકરણ કઈ રીતે થઈ શકે ?
પ્રભાવિતા (dominance) એટલે શું ? કેટલાંક કારક પ્રભાવી તો કેટલાંક પ્રચ્છન્ન કેમ હોય ?
આ માટે જનીનના કાર્યને સમજવું જરૂરી છે. જનીનમાં વિશિષ્ટ લક્ષણોને અભિવ્યક્ત કરવા માટેની માહિતી હોય છે.
દ્વિકીય સજીવો કારકોની જોડ સ્વરૂપે પ્રત્યેક જનીનની બે નકલ ધરાવે છે. કારકોની જોડ હંમેશાં સમાન ન હોતાં વિષમયુગ્મી પણ હોઈ શકે. તેમાંના એક કારકની ભિન્નતાનું કારણ તેમાં આવેલાં પરિવર્તન હોઈ શકે, જે ચોક્કસ માહિતીને રૂપાંતરિત કરે છે.
ઉદા. એક એવા જનીનને લેવામાં આવે જેમાં એક ઉત્સુચક બનાવવાની માહિતી હોય. આ જનીનના બંને પ્રતિરૂપ તેના બે કારક સ્વરૂપ છે. સામાન્ય કારક, એવો ઉત્સુચક ઉત્પન્ન કરે જે એક પ્રક્રિયાથી $‘s'$ના રૂપાંતરણ માટે આવશ્યક છે.
રૂપાંતરિત કારક નીચેનામાંથી કોઈના ઉત્પાદન માટે જવાબદાર હોઈ શકે : $(i)$ સામાન્ય $/$ ઓછી ક્રિયાશીલતાવાળો ઉત્સેચક $(ii)$ બિનકાર્યક્ષમ ઉત્સુચક $(ii)$ ઉત્સચકની ગેરહાજરી.
પહેલા કિસ્સામાં રૂપાંતરિત કારક, અરૂપાંતરિત એલેલ સમાન હોય છે. એટલે તે એક જ સ્વરૂપ પ્રકાર સર્જાશે. તેના પરિણામે પ્રક્રિયાથી $‘s'$નું રૂપાંતરણ થશે.
પણ કારક જો બિનકાર્યક્ષમ ઉન્સેચક અથવા ઉત્સુચક ઉત્પન્ન ના કરે તો સ્વરૂપ પ્રકાર પર અસર થઈ શકે છે. સ્વરૂપ પ્રકાર $/$ લક્ષણો અરૂપાંતરિત કારકોનાં કાર્ય પર આધારિત છે.
કાર્યકારી કાર, જે વાસ્તવિક સ્વરૂપ પ્રકાર દર્શાવે તે પ્રભાવી હોય અને રૂપાંતરિત કારક પ્રચ્છન્ન હોય છે.
મિરાબિલિસ જલાપામાં જ્યારે સમજાત લાલ પુષ્પો અને સફેદ પુષ્પો ધરાવતી વનસ્પતિનું સંકરણ કરાવવામાં આવે, ત્યારે બધી જ $F_1$ વનસ્પતિ ગુલાબી રંગનાં પુષ્પો ધરાવે છે. $F_1$ નાં સ્વફલન દ્વારા ઉત્પન્ન થતી $F_2$ વનસ્પતિ લાલ, ગુલાબી અને સફેદ પુષ્પો ધરાવતી વનસ્પતિ ઉત્પન્ન કરે છે, તેમનો અનુક્રમે ગુણોત્તર .....
સ્નેપડ્રેગન વનસ્પતિમાં લાલ અને સફેદ પુષ્પ વચ્ચે થતાં સંકરણથી ગુલાબી પુષ્પ બને છે તે છે.
જ્યારે સ્નેપડ્રેગન વનસ્પતિમાં શુદ્ધ લાલ પુષ્પનું $(RR)$ શુદ્ધ સફેદ પુષ્પ $(rr)$ સાથે સંકરણ કરાવવામાં આવે ત્યારે $F_1$ એ ગુલાબી પુષ્પ ઉત્પન્ન કરે છે. જ્યારે આ $F_1$ સંતતિનું સ્વફલન કરાવવામાં આવે ત્યારે પરિણામી $F_2$ પેઢીનો ગુણોત્તર $1$ $(RR)$ લાલ : $2$ $(Rr)$ ગુલાબી : $1$ $(rr)$ સફેદ છે. ઉપરની અવસ્થા...... દ્વારા સમજાવી શકાય?
સ્નેપડ્રેગનનાં લાલ તેમજ સફેદ સમયુગ્મી પુષ્પો વચ્ચે સંકરણ કરાવતાં તેમની $F_1$ સંતતિમાં પુષ્પનો રંગ શું હશે?
સ્નેપડ્રેગન વનસ્પતિમાં લાલ અને સફેદ પુષ્પનાં સંકરણથી મળતી $F_2$ પેઢીમાં લાલ, ગુલાબી અને સફેદ પુષ્પનું પ્રમાણ અનુક્રમે