$HGP$ માટેની કાર્યપ્રણાલી વિશે સમજાવો.

આમાં બે મહત્ત્વપૂર્ણ રીતનો ઉપયોગ કરાયો છે : $(i)$ $ESTs$ - એક્સપ્રેસ્ડ સિક્વન્સ ટેગ - જેમાં બધા જનીનો જે $RNA$ સ્વરૂપે વ્યક્ત થાય છે તેના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું. $(ii)$ જનીનમાં જોવા મળતા બધા જીનોમના કોડિંગ અને નોન-કોડિંગ અનુક્રમોની માહિતી ભેગી કરી તેનાં કાર્યો નક્કી કરવા તેને $SA$(સિક્વન્સ એનોટેશન) કહે છે.

કોષના કુલ $DNA$માં રહેલા અનુક્રમોની જાણકારી માટે પહેલા તેને અલગીકરણ કરી નાના નાના યાચ્છિક (random) ખંડો બનાવી વિશિષ્ટ વાહકની મદદથી યજમાનમાં ક્લોનિંગ કરાવાય છે.

ક્લોનિંગ વડે પ્રત્યેક $DNA$નું પ્રવર્ધન (amplification) થાય છે. જેના કારણે અને કમોની માહિતી સરળતાથી મળે છે.

ઉપયોગી યજમાન બૅક્ટરિયા અને યીસ્ટ છે તથા વાહકો જેને $BAC$ (bacterial artificial chromosome) અને $YAC$ (yeast artificial chromosome) કહે છે.

ખંડોને સ્વયંસંચાલિત $DNA$ અનુક્રમકનો ઉપયોગ કરી અનુક્રમિત કરાય છે. (આ ફ્રેડરિક સેંગરના સિદ્ધાંત આધારિત કાર્ય કરે છે.)

આ અનુક્રમોને તેમાં હાજર એકબીજા પર આચ્છાદન (overlapping) કરતાં પ્રદેશોના આધારે ગોઠવાય છે. આ માટે કયૂટર આધારિત પ્રોગ્રામ વિકસિત કરાયો છે.

અનુક્રમોનું અર્થઘટન કરી તેને પ્રત્યેક રંગસૂત્રની સાથે સાંકળવામાં આવ્યા, બધા જ મનુષ્યનાં રંગસૂત્રોનો અનુક્રમ નિશ્ચિત કરાયો, મે $2006$માં રંગસૂત્ર $1$ સૌથી છેલ્લે અનુક્રમિત કરાયું.

બીજું કાર્ય જીનોમનો આનુવંશિક અને ભૌતિક નકશો તૈયાર કરવાનું હતું. પોલિમોર્ફિઝમ, રિસ્ટ્રીક્શન એન્ડોન્યુક્લિએઝ ઓળખસ્થાન અને પુનરાવર્તિત $DNA$ અનુક્રમે જેને માઇક્રોસેટેલાઇટ્સ કહે છે.