સંક્રાંતિ શ્રેણીના તત્ત્વોની પરમાણ્વીય અને આયનીય ત્રિજ્યા વિશે લખો.

$(a)$ પ્રથમ સંક્રાંતિ શ્રેણીની ધાતુ $(M)$ અને તેમના આયનોની ત્રિજ્યા નીચેના કોષ્ટક પ્રમાણે છે :

'સામાન્ય રીતે સંક્રાંતિ શ્રેણીમાં વધતા જતા પરમાણ્વીય ક્રમાંકની સાથે સમાન વીજભાર ધરાવતા આયનોની ત્રિજ્યામાં ક્રમશ: ઘટાડો થતો જાય છે.'

કારણ કે જ્યારે પરમાણવીય ક્રમાંક (કેન્દ્રીય વીજભાર)માં વધારો થાય છે, ત્યારે નવો ઈલેક્ટ્રૉન દર વખતે $d$ - કક્ષકમમં દાખલ થાય છે. ' $d$ - ઈલેક્ટ્રોનની શીલ્ડીંગ અસર ઓછી અસરકારક છે. જેથી જેમ કેન્દ્રિય વીજભાર વધે છે. તેમ આ કેન્દ્રિય વીજભાર અને બાઈ્યતમ ઈલેક્ટ્રોનની વચ્ચેનો ચોખ્ખો (પરિણામી) સ્થિર વિદ્યુત આકર્ષણબળોમાં વધારો થતો જાય છે. તેથી આયનીય ત્રિજ્યા ઘટતી જાય છે.'

સંક્રાંતિ શ્રેણીની બધી જ શ્રેણીમાં પરમાણ્વીયક્રમાંક વધે તેમ પરમાણ્વીય ત્રિજ્યામાં ઘટાડો થાય છે, જો કે આ ઘટાડો બહુ જ થોડો હોય છે.

$(b)$ $3 d$ કરતાં $4 d$ નાં કદ મોટા પણ $4 d$ અને $5 d$ નાં લગભગ સમાન : પ્રથમ સંક્રાંતિ શ્રેણી (3d)ના તત્ત્વોની સરખામણીમાં દ્રિતીય સંક્રાંતિ શ્રેણી $(4d)$નાં તત્ત્વોનાં પરમાણવીય કદ મોટાં (વધારે) હોય છે, પણ તૃતીય સંક્રાંતિ શ્રેણી $(5 d)$ નાં તત્ત્વોનાં પરમાણ્વીય કદ લગભગ દ્વિતીય સંક્રાંતિ શ્રેણી $(4d)$નાં અનુવર્તી સભ્યોના પરમાણ્વીય કદના જેટલા જ હોય છે.કદ : $3 d<4 d \approx 5 d$.

કારણ કે $4 f$ કક્ષકો નડતરરૂપ બને છે. $4 f$ કક્ષકો $5 d$ શ્રેણીનાં તત્ત્વોની શરૂઆતના પહેલાં ભરાય છે. આ લેન્થેનોઈડ સંકોચન થાય છે.